Joanne is een van de docenten van de Permacultuur jaarcursus van Tuinderij de Voedselketen. Zij neemt een weekend lang het onderwerp ecologie voor haar rekening. Wij kennen elkaar van het eerste Permacultuurfestival in 2015, waar we ons in een workshop bogen over het onderwerp permacultuur en educatie. De twee begrippen zijn sindsdien inspirerend bij alles wat ze onderneemt. Joanne is met ongelooflijk veel dingen bezig, maar op dit moment staan haar plannen rond de Burgerboerderij de Patrijs op de voorgrond.
Het is soms maar goed dat je niet te voren weet wat er allemaal op je af gaat komen als je aan een dergelijk project begint”, meldt Joanne vrolijk bij aanvang van ons gesprek. En al snel blijkt hoe omvangrijk het project rondom de Burgerboerderij is. Joanne en haar partner Johannes hebben allebei als achtergrond ecologie. Vanuit ecologisch standpunt is wel heel duidelijk hoe groot de impact van voedselproductie is op de verandering van onze leefomgeving en ecologie. Dus toen de twee op zoek waren naar een project waar ze samen de schouder onder konden zetten was voedselproductie een logische keuze. En omdat veeteelt ecologisch ongeveer de meest problematische voetafdruk heeft richten zij hun aandacht op de familie boerderij van Johannes. Daar boeren nu nog twee broers van hem en er zijn geen opvolgers. En dat was het begin van een ambitieus project.
Aan de slag
Afgelopen februari zijn ze gaan praten en inmiddels zijn de plannen in vergevorderd stadium. Ze willen de traditionele melkveehouderij, met 170 koeien en 160 ha grond die al haar melk afzet bij Campina-Friesland, transformeren in een agro-ecologisch bedrijf met leden in een coöperatie en dat dat lokaal en duurzaam voedsel produceert. Dit is nog nooit gedaan. Bedrijven met vergelijkbare ambities starten vanuit een blanco positie of groeien langzaam. Het financieren van de transitie geven ze op verschillende manieren vorm; natuurlijk zijn er de gesprekken met banken, maar ook samenwerkingen met natuurbeheer en onderhandelingen met gemeente, of bijvoorbeeld particuliere investeerders die willen investeren en grond of crowdfundings acties. Gelukkig heeft Johannes ervaring door zijn huidige werk in de energie en landbouwtransitie. Dit pionieren op De Patrijs zal veel kennis en ervaring opleveren waarmee in de toekomst andere boeren geholpen kunnen worden. Immers huidige financiering en bedrijfsmodellen gaat uit van traditionele concepten zoals schaalvergroting en groei. Schaalvergroting levert de boeren echter niet op wat zijzelf zouden willen. Niet zij maar de ‘AlbertHeijnen’, de veevoerbedrijven zoals Forfarmers en grote bedrijven zoals Friesland-Campina profiteren van de winst. Aangesloten boeren bij Friesland-Campina bijvoorbeeld, zijn verplicht de concurrentie aan te gaan met Chinese of Australische boeren met 4000 koeien op stal. Dit is vrijwel onmogelijk, maar boeren die op een ander bedrijfsmodel willen overgaan wordt het niet makkelijk gemaakt. Joanna: “Als je levert aan Campina-Friesland mag je maar 30% van je opbrengst zelf verkopen of verzuivelen. Hoe moet je de stap tussen die 30% en 100% lokaal en duurzaam overbruggen?” Er zijn best boeren die graag hun bedrijf willen omvormen, want traditioneel boeren is hard werken en geen vetpot. Maar zij zitten zo in een lock-in waarvan ze niet weten hoe ze daar uit kunnen komen. Want “waar haal je het geld en de tijd vandaan om die omschakeling te realiseren? Vooral als de boodschap al decennia lang is dat schaalvergroting de enige optie is. Boeren zitten klem.” Daarnaast geldt dat een wat diverser bedrijf opzetten andere dingen van je vraagt als boer: de meeste boeren hebben niet al die skills in huis. Zij zijn gewoon van ’s ochtends 6 tot 10 uur s avonds op hun bedrijf in de weer.
Het bedrijfsmodel van De Patrijs gaat uit van het omgekeerde: schaalverkleining, samenwerking, productie en verwerking in eigen hand en een deel van de opbrengst is simpel ook het verhaal achter het product. Hun uitdaging is de deadline te halen van januari 2021, want dan willen de huidige boeren gaan stoppen.
Een boerderij met een verhaal
De huidige boerderij, ‘Nieuw Venhorstink’ is gebouwd door de overgrootvader van Johannes in 1912. Joanna en Johannes zullen haar omvormen tot de ‘Burgerboerderij de Patrijs’: “We gaan van melkveebedrijf naar gemengd bedrijf: met eigen verzuiveling, maar ook kippen, varkens, groenteteelt, notenteelt, een voedselbosje en op den duur een kenniscentrum”.
De patrijs, het hoentje, leefde oorspronkelijk in het gebied rond Vorden, in de Achterhoek nabij Zutphen, maar is er verdwenen door de enorme ontwikkelingen van de intensieve landbouw in de laatste 70 jaar. De ontwikkelingen waar Joanne en Johannes mee bezig zijn, zal er hopelijk voor zorgen dat de patrijs er weer terugkomt. De boerderij gaat terugschalen naar 70 koeien die op het grasland verblijven en vaste mest produceren, en dus minder CO2 uitstoten. De zuivel gaan zij lokaal afzetten, daarover later meer. Het bedrijf wordt een gemengd bedrijf waar ook eieren, groente en fruit geproduceerd wordt. Maar een bedrijf dat “binnen de grenzen van de aarde voedsel produceert en waar we de kringlopen proberen te sluiten,” vertelt Joanne. “Werken op de boerderij zal diverser zijn dan alleen het werken op de boerderij. Het zal gericht zijn op werken mét de boerderij en daarbuiten.” Er wordt niet alleen aan de patrijs en biodiversiteit gedacht, er komen ook meer mensen op de boerderij wonen die het werk samen met de eigenaren vormgeven. De boerderij zal een plek worden waar jonge mensen met een agrarische opleiding maar zonder agrarische wortels en nog onvoldoende ondernemingsvaardigheden een aantal jaren hun duurzame ambities kunnen uitoefenen en ontwikkelen, zonder meteen de investeringen te maken die er komen kijken wanneer zij zelf een bedrijf opzetten. Samenwerking met anderen staat centraal: nu al hebben ze een samenwerkingsverband opgezet met een groenteteler en een kaasmaker.
De droom
De oude boerderij moet opgeknapt en verbouwd. Van de vrijgekomen stallen maken ze woningen, de verzuivelingsruimte en een cursusruimte. Het landschap zal herontworpen worden en zal gaandeweg veranderen. Dit is het zichtbare deel. Achter de schermen wordt de coöperatie met leden opgezet. Deze toekomstige klanten krijgen binnen een straal van 15 km toegang tot een persoonlijk winkeltje. Op dit moment wordt de app ontwikkeld waarmee zij verse producten kunnen bestellen. Andere producten staan op voorraad voor hen klaar als zij met dezelfde app de deur openen en toegang krijgen tot hun boodschappen. De Patrijs keek dit model af van Veld en Beek, een boerderij in de omgeving van Wageningen. Het model heeft het voordeel op de reguliere boerderijwinkel dat men dicht bij de klant zit en als voordeel op de bekende groentepakketten, dat de klant flexibel is in de keuze en afname van producten.
Hoewel Joanna zelf nog in Wageningen zit zijn de activiteiten al in volle gang. Onlangs is er een kippentractor aangeschaft, de eerste 15 kippen hebben er al intrek genomen en onderzoek naar hoe het grasland omgezet kan worden naar een bloemrijk grasland zijn in volle gang.
De wortels van de droom
Ecologie is hun beider uitgangspunt, en voedsel werd hun doel: “als je samen iets wilt neerzetten, iets wilt achter laten voor een mooiere wereld, dan kom je snel terecht bij landbouwtransitie”. De Patrijs wordt een agro-ecologisch bedrijf. Permacultuur is ontegenzeglijk ook een inspiratiebron, agro-ecologie ligt heel dicht tegen permacultuur. “Je geeft je bedrijf vorm vanuit ecologische principes.”
Maar agro-ecologie verwoordt meer het bedrijfsmatige karakter, het is de term die De Patrijs gaat voeren. Permacultuur vormt al jaren een inspiratiebron, ook toen Joanna de docentenopleiding Biologie volgde en het onderwijs in ging. Binnen haar huidige functie op de Scholengemeenschap Pantarijn is dat duidelijk terug te zien in de manier waarop zij haar vak vormgeeft, de samenwerkingsverbanden die ze met andere vakken aangaat en de leergemeenschap ‘Leren voor duurzaam onderwijs’ die ze mede vormgaf. Kroon op haar werk bij de Pantarijn is natuurlijk de tuin van 2500 vierkante meter groot voor de leerlingen van de school. Haar doel is om “betekenisvol onderwijs te geven en leerlingen te laten merken dat ze verschil kunnen maken.” Dat leverde haar in oktober de titel van Duurzame Docent in het VO op. Het opzetten van de tuin is volgens haar een vingeroefening voor wat ze nu aan het doen is. Ze gaat de Pantarijn verlaten maar start naast de boerderij ook in een nieuwe baan bij de Proefbedrijf De Marke. De Marke is een onderdeel van WUR in Hengelo, maar wordt vanaf 1 januari een coöperatie in handen van boeren en andere partijen. Op deze proefboerderij wordt onderwijs verzorgd in samenwerking met een van de VMBO / MBO instellingen in de buurt. Leerlingen kunnen er met levensechte opdrachten aan de slag, het gaat er daarbij vooral om dat ze in de praktijk leren, waardoor het leren betekenisvoller is, en ze beter voorbereid zijn op de toekomst. Docenten hebben niet alle kennis in pacht: studenten moeten ook zelf kennis ophalen en creëren met elkaar. Het betreft een gangbare opleiding melkveehouderij die niet bang is voor nieuwe ontwikkelingen. Ze hebben met Joanna iemand binnengehaald die net een Master- studie ‘Leren en innoveren’ is gestart.
Met haar werk aan de Burgerboerderij, De Marke en de jaarcursus bij De Voedselketen komt alles bij elkaar. In de jaarcursus wil Joanna een goede basis geven rondom het onderwerp ecologie. De focus van Linder lag daar al wel. Maar achtergrond en kennis van Joanna bieden een toegevoegde waarde. “Het is belangrijk dat cursisten de ecologische principes die ze in hun permacultuurontwerp toepassen eerst goed begrijpen. De vervolgstap in dag twee is kijken naar allerlei toepassingen en de relatie met de Permacultuur-principes leggen.
Op dit moment kijkt Joanna vooruit: “Ik kijk er erg naar uit om op De Patrijs te wonen, te zijn, te werken met andere mensen in een omgeving waar we hopelijk al snel de verschillen gaat zien.”
Interview met Joanna Malotaux
Nieuwsgierig geworden?
- https://depatrijs.eco/
- https://www.facebook.com/burgerboerderijdepatrijs
- Vacatures: De Patrijs is nog op zoek … https://depatrijs.eco/nieuws/
- Omroep Gelderland: https://www.omroepgelderland.nl/nieuws/2479307/Deze-burgerboeren-uit-Vorden-steken-een-oud-melkveebedrijf-in-een-groene-jas
- Permacultuur Jaarcursus: /leren/permacultuur-jaartraining/