Achter de schermen en onttrokken aan blikken van de buitenwereld dromen ze bij de Voedselketen verschillende plannen uit. Tijd om een tipje van de sluier op te lichten. Zo’n negen jaar geleden volgde Elise de Permaculture Design Course bij Aranya in Engeland en daar werd de liefde voor voedsel verbouwen geboren. Op stage – in een jaar op de Warmonderhof – ontdekte ze haar voorkeur voor vaste planten en nu loopt Elise al meer dan een jaar rond op Tuinderij de Voedselketen. Zij onderzoekt de mogelijkheden om bij de Voedselketen meer te doen dan groente telen. Nu al bedient de tuinderij zo’n 45 gezinnen met een groentepakket, maar mettertijd zal de vaste beplanting meer oogst leveren dan voor deze CSA-abonnementen nodig is…. Dus wat te doen met al die extra oogst?
Door: Saskia van der Linden
Tegelijk leefde het idee dat de tuinderij meer diversiteit wilde creëren ten aanzien van fruit: “Ik denk”, vertelt Elise, “dat experimenteren van groot belang is, je ziet al overal bedrijven ontstaan die met de eenjarigen het hele jaar rond groente produceren, maar ik mis dit onderzoek bij de fruitproductie.” De Voedselketen biedt haar de mogelijkheid om onderdeel van het bedrijf te worden, en de ruimte om te experimenteren met haar ideeën. Dit vraagt natuurlijk ook een organisatorisch plan.
De Voedselketen werkt vanuit het principe waarbij verschillende personen samen, maar zelfstandig, rond een stuk grond hun eigen bedrijfstak opzetten. Dit gedeelde landgebruik heeft verschillende voordelen; er ontstaan meer ruimte voor nieuwe ondernemers, er kunnen meer verschillende producten geleverd worden aan de klanten én het stuk land wordt diverser. “Na dit jaar praktisch experimenteren gaan we nog om de tafel zitten om te zien hoe we de diverse bedrijfstakken in elkaar gaan steken. Het is namelijk de bedoeling dat we zelfstandig opereren maar elkaar wel ondersteunen, zowel in praktische zaken, zoals investeringen, als in ideevorming.”
Ook zal er kruisbestuiving plaatsvinden tussen de verschillende takken. Zo is het idee dat er in de toekomst hartige inmaakproducten in de groentepakketten komen. Alex van de Voedselketen is namelijk ook aan het onderzoeken hoe zij jaarrond haar CSA-klanten groenten van eigen grond kan bieden. Op dit moment zijn er weinig lokale bedrijven die dit aanbieden, en zij kopen vaak groenten van collega-tuinders in. Ingemaakte producten kunnen een rol gaan spelen in het jaarrond groentepakketten leveren. De volgende stap is dit ook met fruit te realiseren.
Jaarrond fruit van eigen bodem
Zoals Alex met groente de lokale markt bedient, met alle duurzame voordelen van dien, zo zijn die zelfde argumenten geldig voor fruit. Dan gaat het om de bekende gangbare in Nederland geteelde soorten fruit zoals appels, peren, aalbessen. Maar daarnaast ook over de net iets bijzondere soorten. Soorten die je niet in de supermarkt kunt vinden doordat ze niet geschikt zijn om te vervoeren of lang in de winkels te liggen. Fruitsoorten die een echte delicatesse zijn: “Ik zou graag willen experimenteren met een gevarieerd aanbod fruit het hele jaar door; kijken hoe ver je komt – zonder import natuurlijk.” Dat betekent dus in de zomer en herfst vers fruit en in de winter en lente verwerkt fruit. Bijvoorbeeld gedroogd fruit maar ook fruitleer, jammetjes, sappen, hartige sauzen en chutneys. “Zo hebben we een zonnedroger overgenomen. We hebben al verschillende keren proefgedraaid, met bijzonder lekkere gedroogde appels en courgettes tot gevolg. Zo wordt de tuinderij weer een stapje duurzamer, en kunnen we zonder elektriciteit onze oogst bewaren.”
Visieontwikkeling door experiment
“Als je aan bananen denkt dan denk je niet aan lokaal, dat wil ik veranderen. We zijn namelijk door de mogelijkheden van fossiele brandstof eigenlijk bijzonder lui geworden. Denk bijvoorbeeld aan achttiende-eeuwse perzikmuren in Parijs. Dit soort oude ideeën wil ik terughalen, vernieuwen en aanpassen aan de huidige tijd”, legt Elise uit als ik naar haar experimenten vraag. “In de Sovjet-Unie hebben ze ook veel uitgeprobeerd met citrusfruit, bijvoorbeeld met snoeitechnieken, waardoor dit fruit ook in noordelijker gebied kan groeien. Zij hebben hun experimenten uitgevoerd door onder andere een zeer stapsgewijs opschuiven van de noordgrens.” Daardoor konden citrusbomen – uiteindelijk – 450 km noordelijker een goede oogst leveren. Tweehonderdduizend ton per jaar meldt het Low-Tech magazine in een artikel over dit fenomeen. Er zijn wel veel mensen op hobby-matige manier met dit soort experimenten bezig, maar het is van groot belang om te kijken wat dit kan betekenen voor productie op grotere schaal.”
Sowieso is goed onderzoek nodig om voorbereid te zijn op de veranderende klimaatomstandigheden. Op dit moment is de reguliere tuinbouw vooral gericht op het ontwikkelen van cultivars die grote opbrengst hebben onder bepaalde – ideale – omstandigheden, terwijl we toe moeten naar een situatie dat je diverse cultivars hebt die onder de komende, juist wisselende, omstandigheden toch oogst bieden. Die grotere flexibiliteit is naast diversiteit ook iets waar Elise op wil inzetten.
Ook wil ze onderzoeken welk fruit net zoals appel en pompoen, lang bewaard kan worden. “Er bestaat bijvoorbeeld een watermeloen die 2 maanden houdbaar is. Ik wil ervaring opdoen met het kruisen van rassen zodat ik fruitcultivars krijg die niet alleen in ons klimaat goed produceren maar ook een langere bewaartijd hebben. Ik word heel blij van dat soort obscure experimenten waarvan ik vind dat ze veel meer uitgebuit kunnen worden.”
Het eerste grotere experiment is al vormgegeven, en dit jaar komt er een tunnelkas voor fruit op de tuinderij. Kasfruit klinkt niet zo duurzaam, maar het gaat natuurlijk om een kas zoals de tuinderij al heeft staan, zonder verwarming. “Zo kunnen we de wat exotischere soorten fruit net wat extra warmte en bescherming tegen de winterkou bieden. Een deel van de kas is voor meerjarigen zoals citrussen en kleine bananen, maar er is ook ruimte voor éénjarigen zoals meloenen en lampionbes.”
Maar experimenten en dromen moeten uiteindelijk wel leiden naar voedselvoorziening. Elise wil een fruitabonnement creëren waarin zij fruit levert, dat dus in de winter en voorjaarsmaanden een verwerkte vorm heeft en in de zomer put uit de verse oogst. Ook zal er een deel van haar productie in de losse verkoop gaan: losse klanten en horeca. Het zal om producten gaan die in de ‘delicatesse-categorie’ vallen. “De bijzonderheid van mijn producten zal erin zitten dat we jaarrond fruit leveren, dat lokaal geproduceerd is en waarbij je als consument bijdraagt aan het experiment om dit fruit en deze producten tot stand te brengen.”
Het begin
De eerste actie was het ontwerpen van een nieuw deel van de vaste-plantenhoek samen met Linder. En inmiddels staan daar nu verschillende cultivars honingbessen en blauwe bessen. Maar ook aronia, meerdere pruimensoorten en szechuanpeper kan je daar vinden. Bij een goed permacultuurontwerp ontbreekt het natuurlijk niet aan een goed plan voor de vaste planten, en staat er tussen de fruitstruiken en jonge boompjes onder andere lavendel, monarda, zwartmoeskervel en munt.
In een ander deel zijn kornoeljes en duindoorn geplant, met als onder begroeiing roomse kervel. Het ontwerp is gericht op productie, er is voor gekozen om delen zo te ordenen dat je goed kan doorwerken als je de tuin onderhoudt en oogst, maar tegelijkertijd die diversiteit creëert. Daarom is er ook een derde deel gereserveerd als diversiteitbosje.
Dit jaar wordt er op kleine schaal begonnen met het oogsten, en zullen de eerste pakketjes worden aangeboden aan klanten. Veel van de fruitbomen en bessenstruiken zijn nog jong, en de opbrengst is nog niet helemaal in te schatten. Daarom werkt Elise dit jaar met een ‘Wie het eerst komt, wie het eerst maalt’-principe. Klanten kunnen zich inschrijven op pakketjes, en hoe hoger je op je lijst staat, des te groter is de kans dat er genoeg fruit is om jouw pakketje te vullen.
De ruimte tussen de nu nog jonge bomen wordt ook goed benut door een gevarieerde kruidlaag. Dat biedt nog een mogelijkheid; verse kruiden. Vanaf dit seizoen kan je ook kruidenpakketjes bestellen bij de Voedselketen, en ook hier zie je dat Elise houdt van experimenteren; “Ik zal natuurlijk veel van de gangbare kruiden gaan telen zoals peterselie, bieslook en rozemarijn. En die zullen de hoofdmoot van de pakketjes vormen. Maar ik wil daarnaast wat van de bijzondere soorten gaan aanbieden aan de klanten. Van honingmeloensalie kun je een geweldig smakende ijsthee maken, en heb je wel eens blauwe bessen met monarda-bloemen erbij geproefd? Er is zoveel meer dan alleen het supermarkt-assortiment. Plus hoe meer verschillende soorten planten, hoe beter het is voor de biodiversiteit op de tuinderij.”
Ben je enthousiast geworden, en wil je naast je groentepakket ook fruit en/of kruiden? Je kan hier meer informatie vinden.
Mocht je geen groentepakket hebben, maar wel interesse hebben in fruit en kruiden? Neem dan even contact met ons op om de mogelijkheden te bespreken: fruit@devoedselketen.nl.
Wil je op de hoogte blijven van onze plannen? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief, of krijg een berichtje als er een nieuwe blogpost is, via het formulier rechts op de pagina.
Voor meer informatie: